Χριστίνα Φλώρου
Ο ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ ΩΣ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΩΣ ΥΠΕΡΜΑΧΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Ο ρόλος του δικηγόρου χαρακτηρίζεται από μια σύνθετη στάση απέναντι στην έννομη τάξη: από τη μια πλευρά, υπεραμύνεται της έννομης τάξης κι από την άλλη τη θέτει υπό αμφισβήτηση. Αυτός ο ρόλος του δικηγόρου μπορεί να ονομαστεί και να θεωρηθεί «κριτικός», υπό την έννοια ότι αξιολογεί το κοινωνικό περιβάλλον και επενεργεί αναμορφωτικά επ’ αυτού αντί να εναρμονίζεται παθητικά προς αυτό. Με άλλα λόγια, εξ ορισμού, από την ίδια του την ύπαρξη, το δικηγορικό επάγγελμα καλεί συνεχώς την έννομη τάξη να δικαιολογήσει την ύπαρξή της και να αποδείξει την αξία της υπέρ του ανθρώπου που της προσφέρει την υπακοή του. Ο δικηγόρος, ενεργώντας ως ο υποστηρικτής του λόγου καθενός μέλους προσωπικά των κοινωνικών εταίρων, προάγει την κριτική στάση απέναντι στην έννομη τάξη και καθίσταται έτσι υπερασπιστής της κοινωνίας της αυτονομίας και προαγωγός της ελευθερίας. Ο αρχετυπικός φορέας αυτού του κριτικού πνεύματος απέναντι στην έννομη τάξη υπήρξε ο Σωκράτης όπως αναδεικνύεται μέσα από τον Πλατωνικό διάλογο Κρίτων.
Ο Σωκράτης εισηγείται τον σεβασμό προς την έννομη τάξη:
«τόσο εν καιρώ πολέμου, όσον και ενώπιον των δικαστηρίων, και γενικώς παντού πρέπει να εκτελείς όσα η πόλη και η πατρίδα σε διατάσσει» (Πλάτων, Κρίτων, 51b-c).
Όμως η θεωρία του Σωκράτη περί του σεβασμού προς την έννομη τάξη δεν στερείται κριτικού πνεύματος, με άλλα λόγια, δεν είναι απροϋπόθετη. Υποστηρίζει την υπακοή του πολίτη προς την έννομη τάξη υπό την προϋπόθεση ότι η έννομη τάξη υφίσταται για να εξυπηρετεί το καλό του πολίτη και εδράζεται επί της ελεύθερης βούλησης του πολίτη. Έτσι, οι νόμοι φαίνονται στον Σωκράτη να λέγουν:
«συμφώνησες και συνομολόγησες [να μας υπακούς], όχι γιατί τάχα σε εξαπατήσαμε, ούτε γιατί ασκήσαμε βία πάνω σου· κι ούτε είχες στη διάθεσή σου μικρό χρόνο για περίσκεψη· [είσαι εδώ] εβδομήντα χρόνια, στη διάρκεια των οποίων είχες δικαίωμα να εγκαταλείψεις τη χώρα, αν είχες τη γνώμη ότι σ’ εξαπατήσαμε και πως δεν ήταν δίκαιες οι συμφωνίες μας» (Πλάτων, Κρίτων, 52d-e).
Συνεπώς, ο πολίτης υποτάσσεται στους νόμους ως αντιπαροχή προς τις παροχές που συμφωνείται να του προσφέρει η αντισυμβαλλόμενη κρατική εξουσία. Σε αυτό το πλαίσιο, οι νόμοι ανταποδίδουν προς τους πολίτες που τους σέβονται μια σειρά αγαθών τα οποία δικαιολογούν τον σεβασμό προς τους νόμους. Συγκεκριμένα, τα αγαθά που προσφέρουν οι νόμοι προς τους πολίτες συνίστανται στις ακόλουθες δεσμεύσεις της κρατικής εξουσίας και στα ακόλουθα δικαιώματα των πολιτών τόσο έναντι της κρατικής εξουσίας όσο και έναντι των συμπολιτών τους:
(1) Το δικαίωμα κάποιου να αναπτύξει την προσωπικότητά του, με σκοπό την ευδαιμονία, αντί να εξαθλιώνεται και να σβήνει η προσωπικότητά του μέσα σε μίζερες οικονομικές διαδικασίες:
«ου το ζήν (...) αλλά το εύ ζήν» (Πλάτων, Κρίτων, 48 b).
(2) Το δικαίωμα κάποιου να εκφράζει και να διαδίδει τις σκέψεις του, καθώς και να δρα στο πλαίσιο των δημοκρατικών διαδικασιών άσκησης της εξουσίας, με σκοπό να συμβάλλει στην αλλαγή και βελτίωση της έννομης τάξης:
«δυοίν θάτερα, ή πείθειν ημάς ή ποιείν» (Πλάτων, Κρίτων, 52a), «ά αν κελεύη, και πάσχειν, εάν τι προστάττη παθείν» (Πλάτων, Κρίτων, 51b).
(3) Το δικαίωμα να μπορεί κάποιος να απολαμβάνει τα αγαθά του πολίτη ελεύθερης πολιτείας, και ιδίως να έχει ελεύθερη πρόσβαση στη μόρφωση και στην καλλιέργειά του, και ακόμη να μπορεί να απολαμβάνει τα αγαθά του παιδιού μέσα σε προστατευόμενη από τους νόμους οικογένεια:
«ημείς γαρ σε γεννήσαντες, εκθρέψαντες, παιδεύσαντες, μεταδόντες απάντων ών οίοι τ' ήμεν καλών σοι και τοις άλλοις πάσιν πολίταις» (Πλάτων, Κρίτων, 51c-d).
(4) Το δικαίωμα της ελεύθερης μετακίνησης, εγκατάστασης και μετεγκατάστασης εντός και εκτός της χώρας:
«έχουμε δεσμεύσει τις δημόσιες αρχές να επιτρέπουν σε κάθε Αθηναίο, που θα το ήθελε, αφού προηγουμένως εκπαιδευθεί και γνωρίσει τις υποθέσεις της πολιτείας μας και εμάς τους νόμους, αν δεν του αρέσουμε, να συναποκομίσει την περιουσία του και να φύγει όπου θέλει στις αποικίες, αφού εμείς και η πολιτεία μας δεν του αρέσουμε, να είναι ελεύθερος να μετοικήσει αλλού, οπουδήποτε θέλει να πάει, συναποκομίζοντας και την περιουσία του» (Πλάτων, Κρίτων, 51d).
(5) Το δικαίωμα ειρηνικής απόλαυσης της προσωπικής περιουσίας εντός και εκτός της χώρας:
«έχοντα τα αυτού» (Πλάτων, Κρίτων, 51d).
Οι Ηλιαστές, πριν αναλάβουν τα δικαστικά τους καθήκοντα ορκίζονταν μεταξύ άλλων:
«δέν θα δώσω ψήφο [...] ούτε για κατάργηση ιδιωτικών χρεών, ούτε για αναδασμό του εδάφους, ούτε [για δήμευση] των σπιτιών» (Δημοσθένης, Κατά Τιμοκράτους, 149).
(6) Το δικαίωμα ήπιας και αξιοπρεπούς μεταχείρισης από τα όργανα της κρατικής εξουσίας:
«κατ’ εφαρμογή όσων εμείς ορίζουμε, όμως να εκτελούν τις προσταγές μας δίχως αγριότητες» (Πλάτων, Κρίτων, 52a),
και ο Δημοσθένης συμπληρώνει:
«έτσι που να διάκεισθε με επιείκεια, καταδικάζοντας μεν, αλλά επιβάλλοντας μικρή ποινή» (Δημοσθένης, Κατά Τιμοκράτους, 218).
Η αυτοδέσμευση της έννομης τάξης να σέβεται και να προστατεύει τα δικαιώματα του πολίτη, να αποτελεί, σε τελευταία ανάλυση ικανό και χρήσιμο υπηρέτη του ανθρωπίνου προσώπου, είναι ο αναγκαίος όρος για να ισχύει η υποχρέωση του πολίτη να υποτάσσεται στους νόμους. Αυτό είναι το θεμέλιο της δικαιοκρατούμενης πολιτείας την οποία καλείται να υπηρετεί και να προασπίζεται ο δικηγόρος.
Χριστίνα Φλώρου
।blogspot।com/">http://allazoumetora।blogspot।com/
Ο ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ ΩΣ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΩΣ ΥΠΕΡΜΑΧΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Σε πολλές συζητήσεις μεταξύ συναδέλφων, τόσο παλαιότερα αλλά και ιδίως τώρα τελευταία, έχω ακούσει διάφορες θεωρίες για το ρόλο του δικηγόρου εντός της κοινωνίας। Το πιο δυσοίωνο που άκουσα από νέο και ιδιαιτέρως ευφυή συνάδελφο και διδάκτορα, είναι ότι έχουμε καταντήσει «διεκπεραιωτές δικονομικών υποθέσεων»। Κατανοώ την άποψή του। Η συνολική κατάσταση του επαγγελματικού μας κλάδου δυστυχώς, με ιδιαίτερη ευθύνη των ταγών, αλλά και του καθενός μας προσωπικά, επιτρέπει και νομιμοποιεί μια τέτοια οπτική, μεταξύ πολλών άλλων δυσοίωνων και καταθλιπτικών διατυπώσεων επί του θέματος. Ενόψει των παραπάνω, και της δύσκολης πολιτικοοικονομικής συγκυρίας που μαστίζει τη χώρα μας, με εμάς τους δικηγόρους να βρισκόμαστε στην πρώτη γραμμή των μαχών, θεώρησα χρήσιμο να θυμίσω σε όλους μας αλλά και σε εμένα την ίδια μια μάλλον λησμονημένη οπτική περί του επαγγέλματός μας, οπτική που πιστεύω ότι χρειάζεται να ξανατονιστεί ιδιαιτέρως σήμερα:
Ο ρόλος του δικηγόρου χαρακτηρίζεται από μια σύνθετη στάση απέναντι στην έννομη τάξη: από τη μια πλευρά, υπεραμύνεται της έννομης τάξης κι από την άλλη τη θέτει υπό αμφισβήτηση. Αυτός ο ρόλος του δικηγόρου μπορεί να ονομαστεί και να θεωρηθεί «κριτικός», υπό την έννοια ότι αξιολογεί το κοινωνικό περιβάλλον και επενεργεί αναμορφωτικά επ’ αυτού αντί να εναρμονίζεται παθητικά προς αυτό. Με άλλα λόγια, εξ ορισμού, από την ίδια του την ύπαρξη, το δικηγορικό επάγγελμα καλεί συνεχώς την έννομη τάξη να δικαιολογήσει την ύπαρξή της και να αποδείξει την αξία της υπέρ του ανθρώπου που της προσφέρει την υπακοή του. Ο δικηγόρος, ενεργώντας ως ο υποστηρικτής του λόγου καθενός μέλους προσωπικά των κοινωνικών εταίρων, προάγει την κριτική στάση απέναντι στην έννομη τάξη και καθίσταται έτσι υπερασπιστής της κοινωνίας της αυτονομίας και προαγωγός της ελευθερίας. Ο αρχετυπικός φορέας αυτού του κριτικού πνεύματος απέναντι στην έννομη τάξη υπήρξε ο Σωκράτης όπως αναδεικνύεται μέσα από τον Πλατωνικό διάλογο Κρίτων.
Ο Σωκράτης εισηγείται τον σεβασμό προς την έννομη τάξη:
«τόσο εν καιρώ πολέμου, όσον και ενώπιον των δικαστηρίων, και γενικώς παντού πρέπει να εκτελείς όσα η πόλη και η πατρίδα σε διατάσσει» (Πλάτων, Κρίτων, 51b-c).
Όμως η θεωρία του Σωκράτη περί του σεβασμού προς την έννομη τάξη δεν στερείται κριτικού πνεύματος, με άλλα λόγια, δεν είναι απροϋπόθετη. Υποστηρίζει την υπακοή του πολίτη προς την έννομη τάξη υπό την προϋπόθεση ότι η έννομη τάξη υφίσταται για να εξυπηρετεί το καλό του πολίτη και εδράζεται επί της ελεύθερης βούλησης του πολίτη. Έτσι, οι νόμοι φαίνονται στον Σωκράτη να λέγουν:
«συμφώνησες και συνομολόγησες [να μας υπακούς], όχι γιατί τάχα σε εξαπατήσαμε, ούτε γιατί ασκήσαμε βία πάνω σου· κι ούτε είχες στη διάθεσή σου μικρό χρόνο για περίσκεψη· [είσαι εδώ] εβδομήντα χρόνια, στη διάρκεια των οποίων είχες δικαίωμα να εγκαταλείψεις τη χώρα, αν είχες τη γνώμη ότι σ’ εξαπατήσαμε και πως δεν ήταν δίκαιες οι συμφωνίες μας» (Πλάτων, Κρίτων, 52d-e).
Συνεπώς, ο πολίτης υποτάσσεται στους νόμους ως αντιπαροχή προς τις παροχές που συμφωνείται να του προσφέρει η αντισυμβαλλόμενη κρατική εξουσία. Σε αυτό το πλαίσιο, οι νόμοι ανταποδίδουν προς τους πολίτες που τους σέβονται μια σειρά αγαθών τα οποία δικαιολογούν τον σεβασμό προς τους νόμους. Συγκεκριμένα, τα αγαθά που προσφέρουν οι νόμοι προς τους πολίτες συνίστανται στις ακόλουθες δεσμεύσεις της κρατικής εξουσίας και στα ακόλουθα δικαιώματα των πολιτών τόσο έναντι της κρατικής εξουσίας όσο και έναντι των συμπολιτών τους:
(1) Το δικαίωμα κάποιου να αναπτύξει την προσωπικότητά του, με σκοπό την ευδαιμονία, αντί να εξαθλιώνεται και να σβήνει η προσωπικότητά του μέσα σε μίζερες οικονομικές διαδικασίες:
«ου το ζήν (...) αλλά το εύ ζήν» (Πλάτων, Κρίτων, 48 b).
(2) Το δικαίωμα κάποιου να εκφράζει και να διαδίδει τις σκέψεις του, καθώς και να δρα στο πλαίσιο των δημοκρατικών διαδικασιών άσκησης της εξουσίας, με σκοπό να συμβάλλει στην αλλαγή και βελτίωση της έννομης τάξης:
«δυοίν θάτερα, ή πείθειν ημάς ή ποιείν» (Πλάτων, Κρίτων, 52a), «ά αν κελεύη, και πάσχειν, εάν τι προστάττη παθείν» (Πλάτων, Κρίτων, 51b).
(3) Το δικαίωμα να μπορεί κάποιος να απολαμβάνει τα αγαθά του πολίτη ελεύθερης πολιτείας, και ιδίως να έχει ελεύθερη πρόσβαση στη μόρφωση και στην καλλιέργειά του, και ακόμη να μπορεί να απολαμβάνει τα αγαθά του παιδιού μέσα σε προστατευόμενη από τους νόμους οικογένεια:
«ημείς γαρ σε γεννήσαντες, εκθρέψαντες, παιδεύσαντες, μεταδόντες απάντων ών οίοι τ' ήμεν καλών σοι και τοις άλλοις πάσιν πολίταις» (Πλάτων, Κρίτων, 51c-d).
(4) Το δικαίωμα της ελεύθερης μετακίνησης, εγκατάστασης και μετεγκατάστασης εντός και εκτός της χώρας:
«έχουμε δεσμεύσει τις δημόσιες αρχές να επιτρέπουν σε κάθε Αθηναίο, που θα το ήθελε, αφού προηγουμένως εκπαιδευθεί και γνωρίσει τις υποθέσεις της πολιτείας μας και εμάς τους νόμους, αν δεν του αρέσουμε, να συναποκομίσει την περιουσία του και να φύγει όπου θέλει στις αποικίες, αφού εμείς και η πολιτεία μας δεν του αρέσουμε, να είναι ελεύθερος να μετοικήσει αλλού, οπουδήποτε θέλει να πάει, συναποκομίζοντας και την περιουσία του» (Πλάτων, Κρίτων, 51d).
(5) Το δικαίωμα ειρηνικής απόλαυσης της προσωπικής περιουσίας εντός και εκτός της χώρας:
«έχοντα τα αυτού» (Πλάτων, Κρίτων, 51d).
Οι Ηλιαστές, πριν αναλάβουν τα δικαστικά τους καθήκοντα ορκίζονταν μεταξύ άλλων:
«δέν θα δώσω ψήφο [...] ούτε για κατάργηση ιδιωτικών χρεών, ούτε για αναδασμό του εδάφους, ούτε [για δήμευση] των σπιτιών» (Δημοσθένης, Κατά Τιμοκράτους, 149).
(6) Το δικαίωμα ήπιας και αξιοπρεπούς μεταχείρισης από τα όργανα της κρατικής εξουσίας:
«κατ’ εφαρμογή όσων εμείς ορίζουμε, όμως να εκτελούν τις προσταγές μας δίχως αγριότητες» (Πλάτων, Κρίτων, 52a),
και ο Δημοσθένης συμπληρώνει:
«έτσι που να διάκεισθε με επιείκεια, καταδικάζοντας μεν, αλλά επιβάλλοντας μικρή ποινή» (Δημοσθένης, Κατά Τιμοκράτους, 218).
Η αυτοδέσμευση της έννομης τάξης να σέβεται και να προστατεύει τα δικαιώματα του πολίτη, να αποτελεί, σε τελευταία ανάλυση ικανό και χρήσιμο υπηρέτη του ανθρωπίνου προσώπου, είναι ο αναγκαίος όρος για να ισχύει η υποχρέωση του πολίτη να υποτάσσεται στους νόμους. Αυτό είναι το θεμέλιο της δικαιοκρατούμενης πολιτείας την οποία καλείται να υπηρετεί και να προασπίζεται ο δικηγόρος.
Χριστίνα Φλώρου
।blogspot।com/">http://allazoumetora।blogspot।com/
